آلودگی هوا زمانی اتفاق می‌افتد که حجم زیادی از ذرات یا مواد مضر ازقبیل گازها، ذرات و مولکول‌های بیولوژیکی وارد اتمسفر کره زمین شود. آلودگی هوا مخلوطی از ذرات معلق و گازهایی است که غلظت آن به محدوده مضر برای انسان رسیده است که می‌تواند هم در داخل ساختمان و هم در خارج ساختمان باشد. آلودگی هوا می‌تواند باعث افزایش بیماری‌ها در انسان یا گرمایش کره زمین شود.
به گزارش زیست آنلاین، در جهان سالیانه هفت‌میلیون نفر براثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که ۹۰ درصد آنان در کشورهای توسعه‌یافته هستند. در برخی کشورها تعداد افرادی که براثر همین عامل جان خود را از دست می‌دهند، بیشتر از قربانیان سوانح رانندگی است. این مرگ‌ومیر به‌طور خاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی نفس، سکته قلبی، و آلرژی‌های مختلف تنفسی است.
آلودگی هوا به‌روش‌های گوناگونی می‌تواند آثار زیان‌بار درازمدت و کوتاه‌مدتی بر سلامت انسان‌ها بگذارد. تأثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسیب‌پذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از دیگران است. کودکان کم‌سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب می‌بینند.
معمولاً میزان آسیب بستگی به میزان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی زیان‌بار مانند تماس با آلاینده‌ها و غلظت مواد شیمیایی دارد. صدمات ریوی ناشی از هوای آلوده به اوزون، خطری است که هر سه نفر از پنج نفر با آن روبه‌رو هستند.
متخصصان معتقدند موادی که از طریق هوای آلوده وارد محیط می‌شوند، دارای ترکیباتی هستند که باعث نابودی بافت‌های مختلف بدن خواهد شد. این مواد از طریق ریه، پوست، مخاط بدن، مخاط چشم، گوش، بینی و دستگاه گوارش، وارد بدن می‌شود و سلول‌های بدن را تخریب می‌کند. درواقع تجمع این مواد در بدن هنگام آلوده بودن هوا به‌دلیل داشتن اکسیژن ناپایدار و واکنش با یک سلول آن را اکسید می‌کند.
بیشتر اقداماتی که برای کاهش آلودگی هوا اتخاذ شده به مواردی مانند تعطیلی مدارس، اجرای طرح زوج و فرد از در منازل و جلوگیری از فعالیت صنایع آلاینده در روزهای آلوده محدود شده و این فعالیت‌ها تا حدی در کاهش موقت آلودگی هوا موثر بوده، اما راهکارهای اصولی برای رفع این معضل اساسی نیست و به‌عبارتی راه‌های اساسی برای رفع آلودگی هوا در کلان‌شهرها هنوز هم بر زمین مانده است.
بنابه نظر کارشناسان، در زمینه آلودگی هوا مطالعات زیادی انجام شده و به‌نظر می‌رسد که مسئولان می‌دانند دلایل اصلی بروز آلودگی هوا در کلان‌شهرها ازجمله تهران چیست، پس باید به‌طور جدی برای پیشگیری و رفع آن اقدام کنند تا مردم از این معضل رهایی یابند و هوای سالم استنشاق کنند.
حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران، گفته بود که بیشتر آلودگی هوای شهر تهران مربوط به کامیون‌ها و خودروهای گازوئیل‌سوز با سهم به‌ترتیب ۱۵ و 7/0 درصد و صنایع، نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها با سهم بالای ۳۵ درصد انتشار ذرات آلاینده در هوای شهر تهران است که متأسفانه در فصل زمستان بسیاری از این صنایع و نیروگاه‌ها از سوخت‌هایی مانند گازوئیل به‌جای گاز استفاده می‌کنند.
این در حالی است که فرصت تنفس هوای سالم، از نیازهای اولیه است یا به‌عبارتی بهتر، از مهمترین نیازهای مردم است که باید محقق شود؛ آلودگی هوا عوارض متعددی دارد که نتیجه آن آسیب به سلامت مردم است و این معضل امروزه یک تهدید جدی برای جامعه محسوب می‌شود.
هرچند آلودگی هوا یکی از مشکلات مهم دنیاست و سازمان بهداشت جهانی در سالهای اخیر هم به آن توجه بسیار کرده، اما این معضل با بی‌تدبیری و نبود توجه کافی در حال تبدیل شدن به فاجعه است و باید برای رفع آن کاری جدی کرد. این معضل دارای ابعاد بسیار وسیع است اما با برنامه‌ریزی مناسب، عزم جدی مسئولان و مشارکت همگانی مردم می‌شود آن را برطرف کرد؛ به‌عبارت دیگر، تردیدی وجود ندارد که ما در ایران می‌توانیم با بهره‌گیری از برخی موارد، این مشکل را برطرف کنیم.
رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در این خصوص گفت: معضل آلودگی هوا را باید با برنامه‌ریزی صحیح، عزم مسئولان و مشارکت جدی و همگامی مردم برطرف کرد.
وی به تأثیر عوارض آلودگی هوا بر سلامت مردم اشاره کرد و گفت: وقتی آلودگی هوا زیاد می‌شود و به اوج خود می‌رسد، افرادی که در شهر تردد می‌کنند، مانند این است که روزانه، یک پاکت سیگار مصرف می‌کنند و این موضوع اثرات بسیار مخربی بر سلامت مردم و محیط‌زیست دارد و دولت باید تصمیم جدی در این زمینه بگیرد.
عوامل اصلی آلودگی هوا در کلان‌شهرها چیست؟
وی در پاسخ به این سوال که چه عاملی بر آلودگی هوا در کلان‌شهرها تأثیرگذارتر بوده و به‌عبارتی عوامل اصلی آلودگی هوا در کلان‌شهرها چیست، گفت: خودروها به‌خصوص خودروهای فرسوده و صنایع آلاینده مهمترین عامل آلودگی هوا در تهران و سایر کلان‌شهرهاست.
ملک‌زاده ادامه داد: به‌نظر می‌رسد در سوخت خودروها اشکالاتی وجود دارد و خودروهای موجود هم از کیفیت مناسبی برخوردار نیستند و در مجموع افزایش بی‌رویه خودروهای سواری، موتورسیکلت‌ها و افزایش آلایندگی صنایع سبب بروز و تشدید این معضل در کلان‌شهرها ازجمله تهران شده است.
وی افزود: در شهر تهران بیش از سه‌میلیون خودرو وجود دارد که بیشتر آنها استاندارد لازم را ندارند یا فرسوده هستند و از سوی دیگر، ظرفیت این شهر به اندازه این تعداد خودرو نیست و همچنان نیز به تعداد آنها اضافه می‌شود؛ از طرف دیگر تعداد زیادی موتورسیکلت در این شهر وجود دارد که باید برای همه آنها تصمیم‌گیری شود.
معاون وزیر بهداشت ادامه داد: باید تصمیم جدی برای رفع آلودگی هوا گرفته شود، در غیر این صورت، دچار مشکلات بسیار جدی‌تری در بخش‌های مختلف خواهیم شد و سلامت مردم به‌طور جدی تهدید می‌شود.
وی اظهار داشت: در زمینه آلودگی هوا مطالعات متعددی انجام شده و به‌نظر می سد که مسئولان می‌دانند دلایل اصلی بروز آلودگی هوا در کلان‌شهرها ازجمله تهران چیست؛ پس باید به‌طور جدی برای پیشگیری وارد عمل شوند تا مردم از این معضل رهایی یابند.
معاون وزیر بهداشت ادامه داد: اگر مسئولان فکر می‌کنند فرمول ساده‌ای در این زمینه وجود دارد و با آن می‌توان به‌سرعت آلودگی هوا را برطرف کرد، در اشتباهند و چنین فرمولی وجود ندارد و باید با برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت مردم این معضل را برطرف کرد.
وی با اشاره به اینکه به‌نظر می‌رسد مردم و مسئولان این موضوع را جدی نگرفته‌اند، افزود: مقابله با آلودگی هوا برنامه‌ریزی دقیق و اراده خیلی قوی دولت و مشارکت جدی مردم را می‌خواهد و باید با عزم جدی وارد این میدان شد.
ملک‌زاده افزود: آلودگی هوا در تهران، مجموعه‌ای از ترکیباتی است که یکی از آنها سرب است که تردیدی نیست این ماده برای ارگان‌های مختلف بدن عارضه ایجاد می‌کند. این مواد سرطان زاست و سبب نارسایی ریوی، سکته قلبی و مغزی و کبد چرب می‌شود.
وی افزود: براساس تخمین‌های صورت‌گرفته، آلودگی هوا سالانه سبب مرگ حداقل ۲۹ هزار نفر در ایران می‌شود و در جهان هم هفت‌میلیون نفر را به گام مرگ می‌کشد؛ بنابراین باید به‌طور جدی به آن پرداخت.
آلودگی هوا شدیدتر شده است
وی با طرح این سوال که آیا تعداد روزهای آلوده در تهران طی ۱۵ سال گذشته افزایش یافته است، گفت: براساس مطالعات انجام‌شده آلودگی هوا شدیدتر و ذرات معلق هم به آن اضافه شده است.
ملک‌زاده بیان داشت: برای کاهش آلودگی هوا اقدام مهمی انجام نداده‌ایم و این موضوع را جدی نگرفته‌ایم؛ کشورهایی که به‌طور جدی به آن پرداختند، به دستاوردهای خوبی رسیدند و ما این راه را نرفتیم.
وی افزود: حدود پنج سال پیش در هیئت دولت حضور یافتم و پیشنهاد کردم که دولت قانون «هوای پاک» را برای رفع آلودگی هوا تصویب کند که در آن جلسه از این پیشنهاد استقبال جدی نشد.
رئیس پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: چندی پیش هیئت دولت لایحه هوای پاک را تصویب کرد و ما امیدواریم قبل از اتفاقاتی که در جاهای دیگر مانند لندن رخ داده، بتوانیم این معضل را برطرف کنیم.
وی افزود: نادیده گرفتن معضل آلودگی هوا فقط مختص این دولت نیست و ما در طول سالهای بعد از انقلاب، آن را نادیده گرفتیم و در بعد از انقلاب هم به‌دلیل افزایش جمعیت، بیشتر شدن خودروهای غیراستاندارد و فرسوده و افزایش صنایع آلاینده، این معضل افزایش یافته است.
از تجربیات کشورهای موفق بهره ببریم
وی در پاسخ به این سوال که تجربیات دنیا در این زمینه چه بوده است، گفت: یکی از بهترین تجربیات مستند دنیا، تجربه شهر لندن در سال ۱۹۵۲ است. هوای این شهر خیلی آلوده بود و حتی سه تا چهار برابر و در برخی موارد تا ۱۰ برابر آلودگی کنونی هوای تهران را داشت، اما با اقدامات چندساله لندن به یکی از شهرها با هوای سالم و تمیز تبدیل شده است.
ملک‌زاده اظهار داشت: آلودگی هوا سبب شد که در مدت یک هفته نزدیک به پنج‌هزار نفر در لندن، منچستر و چند شهر دیگر انگلیس جان خود را از دست بدهند. وقتی این اتفاق افتاد، دولت مجبور به توجه جدی به این موضوع شد و از همان موقع «قانون هوای پاک» در انگلیس تصویب و با همکاری مردم اجرا شد.
وی ادامه داد: آلودگی شدید در نیویورک هم رخ داده است، برخی روزها براثر آلودگی هوا مانند شب بود و خودروها با چراغ روشن تردد می‌کردند. این موضوع نشان می‌دهد که آلودگی هوا در نیویورک هم چندین برابر آلودگی فعلی تهران بود. در این شهر هم با تمهیداتی دولت و همکاری مردم، آلودگی هوا از بین رفت.
معاون وزیر بهداشت تأکید کرد با عزم و اراده جدی دولت و مشارکت مردم می‌توان آلودگی هوا را برطرف یا از ایجاد آن در کلان‌شهرها پیشگیری کرد.
سالانه ۷ میلیون نفر در دنیا براثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند
وی افزود: سالانه هفت‌میلیون نفر در دنیا براثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که رقم بزرگی است. البته اغلب این افراد دارای بیماری زمینه‌ای مانند آسم، بیماری قلبی و ریوی و سرطان هستند و آلودگی هوا عاملی برای زودتر مُردن آنان می‌شود که به‌عبارتی آنان دچار مرگ زودرس می‌شوند.
ملک‌زاده درباره اینکه این عدد در ایران چقدر است، گفت: تخمین زده می‌شود در ایران سالانه حداقل ۲۹ هزار نفر در هفت کلان‌شهر ایران به‌دلیل آلودگی هوا فوت می‌کنند.
رئیس پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: هرچند اغلب این افراد بیمار هستند، اما می‌توانستند چند سال دیگر عمر کنند که سالانه تعدادی از آنان به‌دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
معاون وزیر بهداشت گفت: براساس پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی اکنون در دنیا از هر ۱۰ نفر ۹ نفر هوای آلوده تنفس می‌کنند؛ این موضوع نشان می‌دهد آلودگی هوا همه‌گیر شده و موضوعی نیست که فقط به کشور ما مربوط باشد. این معضل در کشور ما هم وجود دارد و مسئولان به‌طور جدی به این موضوع توجه نکرده‌اند و انتظار داریم مسئولان و مردم ایران توجه جدی‌تری به این موضوع مهم داشته باشند.
چه باید کرد؟
وی در پاسخ به این سوال که برای رفع این معضل چه باید کرد، گفت: قطعاً اولین گام برای رفع این معضل، انجام برنامه دقیق و اصولی در دو بخش کوتاه‌مدت و بلندمدت با مشارکت محققان و صاحب‌نظران است که باید این موارد در اسرع وقت با همکاری نزدیک مردم اجرا شود.
ملک زاده جایگزین کردن سوخت فسیلی و استفاده از آن در کلان‌شهرها را یکی دیگر از راهکارهای اساسی در این زمینه اعلام کرد و گفت: این تصمیم تبعاتی را برای مردم به همراه دارد که دولت باید با راهکارهای اصولی از میزان این تبعات بکاهد تا آنها در کلان‌شهرها اجرایی شوند.
وی، توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی را از دیگر راهکارهای کاهش آلودگی هوا در کلان‌شهرها دانست و گفت: مردم درصورتی‌که امکان حمل‌ونقل آسان، سریع و کم‌هزینه را داشته باشند، از وسایل نقلیه شخصی استفاده نخواهند کرد.
معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت با اشاره به اینکه باید جلوی تردد خودروهای فرسوده به‌خصوص موتورسیکلت‌ها در شهرها به‌خصوص کلان‌شهرها گرفته شود، گفت: کیفیت سوخت هم باید ارتقاء یابد.
وی افزود: به‌نظر می‌رسید که با افزایش قیمت بنزین، شاهد کاهش آلودگی هوا در کلان‌شهری مانند تهران باشیم که این موضوع محقق نشد و به‌نظر می‌رسد قیمت بنزین به‌تنهایی برای کاهش آلودگی هوا کافی نیست و باید اقدامات دیگری در این زمینه انجام داد.
به گزارش روزنامه صبح کشاورزی و محیط زیست، ملک‌زاده با اشاره به اینکه آلودگی موتورسیکلت در برخی موارد از خودروها بیشتر است، گفت: باید موتورسیکلت‌های فرسوده و دودزا را از چرخه تردد عمومی شهر خارج کنیم و همچنین از موتورسیکلت برقی و درصورت امکان از دوچرخه، استفاده بیشتری کنیم.
وی تأکید کرد که در این مورد به اندازه کافی تجربیات موفق در دنیا وجود دارد و ما باید از آن تجربیات استفاده کنیم تا شاهد برطرف شدن این معضل در کشور باشیم.
