این روزها در کنار ویروس کرونا، حمله‌ی آفت ملخ‌های صحرایی به عرصه‌های استان بوشهر نیز در خط اخبار قرار گرفته است.”سمپاشی” یکی از شیوه‌های رایج در مبارزه با آفت ملخ‌های صحرایی است و بر همین اساس نیز مسئولین سازمان جهاد کشاورزی از این روش به منظور کنترل این بحران استفاده می‌کنند. اما سمپاشی چه عواقب و پیامدهایی برای طبیعت و موجودات زنده داشته و چه راهکارهایی برای کاهش این اثرات و عوارض آن و چه جایگزین‌هایی برای کنترل این معضل وجود دارد؟
به گزارش زیست آنلاین، احمد سبحانی، مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر در ارتباط با سرنوشت سموم شیمیایی پس از سمپاشی علیه ملخ‌های صحرایی، می‌گوید: «اول از همه باید سموم توصیه شده برای کنترل ملخ را بشناسیم. از جمله موارد مرتبط با این موضوع دوره‌ی کارنس (دوره ماندگاری سموم)، میزان ماندگاری و نیمه عمر آنها در خاک است.»
وی ادامه می‌دهد: «به طور کلی، سمومی که برای کنترل ملخ توصیه می‌شود، سموم مورد تأیید فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) هستند که به تبع آن، در کشور هم سازمان حفظ نباتات مسئولیت این کار را به عهده داشته و سموم مؤثر برای کنترل ملخ صحرایی را معرفی می‌کند.»
این کارشناس با بیان این که سموم معرفی شده باید هم قابلیت محلول‌پاشی داشته و هم به صورت سم خالص استفاده شود؛ چرا که ممکن است در عرصه‌هایی که می‌خواهیم با ملخ مبارزه کنیم آب موجود نباشد، می‌افزاید: «بعضی از سموم طوری فرموله شده‌اند که می‌توان آنها را به صورت خالص استفاده کرد و متناظر با همین موضوع، سمپاش‌هایی طراحی شده‌اند که قادر به پاشش سم خالص هستند؛ مثلاً اگر نیاز باشد از یک سم با دوز مصرف یک لیتر در یک هکتار استفاده شود، باید دستگاه‌هایی داشته باشیم که بتواند این میزان سم را در سطح هکتار پاشش کند.»
نقش مؤثر استفاده‌ی صحیح از سم‌ها در کنترل ملخ
سبحانی در ادامه بیان می‌کند: «دستگاه‌های سمپاشی تحت عنوان ULV پاش (پاشنده‌ی سم با حجم بسیار کم) طراحی و ساخته شده که می‌تواند سموم موردنظر را با دوز مصرف مورد نظر بدون نیاز به آب، در عرصه بپاشد.»
وی همچنین با اشاره به این که از دیگر ویژگی‌های سموم کنترل ملخ این است که با شیوه‌های مختلف تماسی و گوارشی بر روی ملخ اثرگذاری دارند، عنوان می‌کند: «وقتی دستگاه سمپاش مناسب به علاوه‌ی سموم مناسب برای کنترل ملخ را در اختیار داشته باشیم، در آن صورت، استفاده‌ی صحیح و اصولی از این سم می‌تواند نقش مؤثری در کنترل داشته باشد که این امر با رعایت دقیق دستورالعمل‌های صادره از سازمان حفظ نباتات محقق می‌شود.»
سبحانی ادامه می‌دهد: «مثلاً اگر برای یک سم، یک لیتر یا یک‌ونیم لیتر در هکتار توصیه شده، با هر وسیله‌ای بخواهیم این سم را بپاشیم، باید دوز مصرف رعایت شود؛ یعنی نه کمتر از این دوز باشد که برای ملخ کنترل به همراه نداشته باشد و نه بیشتر که عوارض سوء زیست محیطی به دنبال داشته باشد و ما به عنوان بخش فنی مسئولیت‌مان این است که دستورالعمل دقیق را رعایت کنیم؛ یعنی سموم را با دستگاه‌ها و دوز مناسب در طبیعت استفاده کرده و بسته به این که در چه مرحله‌ای از کنترل ملخ باشیم (در مرحله‌ی پوره‌های ملخ یا ملخ بالغ) این دوز مصرف ممکن است مقداری تغییر کند، اما باز هم از حد توصیه شده نباید فراتر برود.»
بعضی از سموم منشأ گیاهی دارند
به گفته‌ی مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی بوشهر، از جمله سموم موجود در کشور ایران که از طریق فائو و سازمان حفظ نباتات توصیه شده، “مالاتیون”، “دلتامترین”، “فنیتریتیون” و “لامبداسای هالوترین” است که بعضی از این سموم مثل دلتامترین و لامبداسای هالوترین پایه‌ی گیاهی دارند؛ یعنی از یک منشأ گیاهی گرفته شده و با محیط‌زیست و طبیعت سازگار هستند.
وی با اشاره به اینکه از لحظه‌ی مصرف سم تا زمانی که سم بر روی آفت هدف تأثیر می‌گذارد و نیازی به سمپاشی مجدد نباشد را دوره کارنس می نامند، اذعان می‌دارد: «بیشترین دوره‌ی کارنس در مورد سموم توصیه شده برای ملخ صحرایی، حدود ۲۰ روز است. پارامتر دیگر در ارتباط با سموم، ماندگاری آنها در خاک یا طبیعت است که عوامل متعددی در آن نقش دارند. هر سم به اصطلاح یک نیمه‌عمر دارد که این نیمه‌عمر پس از گذشت یک زمان خاص سپری می‌شود تا زمانی که سم به میزان باقیمانده‌ی مجاز خود در طبیعت برسد که اصطلاحاً ماندگاری نیمه‌عمر در طبیعت گفته می‌شود که این مدت زمان برای سموم مختلف متفاوت است.»
احمد سبحانی افزود: «نیمه‌عمر سموم ملخ به طور متوسط حدود یک ماه است؛ یعنی به گونه‌ای است که با بارندگی، تابش آفتاب و اشعات ساطع شده به شکل تدریجی تجزیه شده و به حدی می‌رسد که بر روی موجودات زنده‌ی محیط تأثیر سوء نداشته باشد.»
دوران ماندگاری سم‌ها کوتاه است
این مسئول می‌افزاید: «خوشبختانه این سم‌ها دوران ماندگاری کوتاهی دارند؛ به طوری که پس از حدود یک ماه، نیمه‌عمرشان در طبیعت سپری شده و به حد و اندازه‌ای می‌رسند که برای موجودات زنده در عرصه خطری را به دنبال ندارد. این واقعیت را در طبیعت مکرراً دیده‌ایم که با مصرف سموم توصیه شده، ملخ (آفت مدنظر) کنترل شده اما موجودات دیگری مثل مار و عقرب و دیگر حشرات و پرندگان در عرصه دیده می‌شوند که این موضوع نشان دهنده‌ی این است که این سم بر روی زیست‌بوم تأثیر منفی بسیار کمی داشته است.»
وی تصریح می‌کند: «هدف اصلی ما کنترل ملخ صحرایی است اما طبیعتاً در کنار آن ممکن است حشره‌ی دیگری هم در اثر مصرف سموم از بین برود که این کاملاً طبیعی است و طبیعتاً این آفتکش روی حشرات موجود در طبیعت هم تأثیر می‌گذارد اما تلاش ما این است که با رعایت دوز مصرف و دستورالعمل صحیح این تأثیر سوء به حداقل ممکن برسد.»
کانون‌های ملخ با عرصه‌های کشاورزی فاصله دارند
مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی استان بوشهر با تأکید بر این که امسال کانون‌های ملخ عمدتأ در عرصه‌ی منابع طبیعی هستند و با عرصه‌های کشاورزی فاصله دارند، خاطرنشان کرد: «در عرصه ها و محصولات کشاورزی کمترین نگرانی و نیاز به مبارزه با ملخ را داشته ایم. در حال حاضر هدف ما این است که ملخ وارد عرصه‌های زراعی و باغی نشود و بیش از ۹۵ درصد مبارزات ما در عرصه‌های منابع طبیعی بوده است که به هر حال باز هم برای زنبورداری و دامداران در منطقه ایجاد نگرانی می‌کند اما با اقدامات احتیاطی که انجام داده و می‌دهیم، از عرصه‌های منابع طبیعی مواظبت می‌کنیم؛ به گونه‌ای که نه دامی تلف شده و نه زنبورداری متضرر گردد.»
سبحانی ادامه می‌دهد: «اما به هر حال ملخ وقتی بالدار می‌شود این احتمال می رود که به سمت عرصه‌های کشاورزی هم برود، بر همین اساس ما پیش‌بینی این مسائل را هم کرده‌ایم که اگر احیاناً ملخ بخواهد به سمت عرصه‌های کشاورزی حمله کند، با سموم مناسب و دستگاه‌ها و ادوات مناسب، اقدامات کنترلی را انجام دهیم.»
تا حد امکان سمپاشی‌ها را حفاظت‌شده انجام می‌دهیم
مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر توضیح می‌دهد: «طبیعتاً هر آفتکشی می‌تواند تأثیراتی روی محیط زیست مثل موجودات زنده یا آب‌های جاری داشته باشد اما تمام سعی ما این است که این سموم در آب‌های جاری وارد نشوند و تا حد امکان در جاهایی که رودخانه است، سمپاشی‌ها را بسیار حفاظت شده انجام می‌دهیم اما به هر حال سموم روی محیط زیست گیاهی و جانوری تأثیراتی دارد که طبیعتاً می‌تواند مشکلات گوارشی را برای انسان و یا مسائلی دام ایجاد کند اما با رعایت دستورالعمل‌های ابلاغی و دوز مصرف سموم و همچنین با انتخاب دستگاه مناسب برای پاشش این سم‌ها ضمن ایمنی کامل کاربران، می‌توانیم تأثیرات سوء محیط‌زیستی را به حداقل برسانیم.»
به گفته‌ی این مسئول، بر روی هر سم، میزان دوز کشنده(تحت عنوان ال دی ۵۰) برای ماهی، زنبور عسل، پرندگان و پستانداران نوشته شده و نشان می‌دهد که این سم تا چه دوزی می‌تواند روی پرندگان یا پستانداران یا ماهی‌ها تأثیرگذار باشد. (هرچه مقدار ال‌دی ۵۰ بزرگتر باشد سمیت ماده کمتر است)
ناچار به استفاده از روش کنترل شیمیایی هستیم
سبحانی در پاسخ به اینکه با این حال چرا بهترین شیوه برای کنترل ملخ صحرایی روش شیمیایی است، به ایسنا می‌گوید: «زمانی که آفت در حالت تعادل است، می‌توان از روش‌های مختلف غیرشیمیایی مثل روش‌های زراعی، بهداشتی، مکانیکی، فیزیکی و کنترل بیولوژیک یا استفاده از انواع تله‌ها و فرمون‌ها استفاده کرد اما در مورد آفت ملخ صحرایی چون جمعیت انبوه و بحرانی است و ما در زمان کوتاهی باید از ادامه‌ی نسل این آفت، افزایش جمعیت و مهاجرت آن به عرصه‌های دیگر جلوگیری کنیم و همچنین با توجه به این که آفت خوی مهاجری دارد و اگر این جا توانست نسلش را تکمیل کند و ما نتوانستیم آن را کنترل کنیم به مناطق دیگر می‌رود، ناچار به استفاده از روش کنترل شیمیایی هستیم اما در کنار این، اگر جمعیت در حال تعادل باشد، مثلاً در سال‌های آینده جمعیت جدیدی وارد استان ما نشود به راحتی می‌توان از روش‌های جایگزین مثل کنترل بیولوژیکی استفاده کرد.»
وی تصریح می‌کند: «تشخیص این که در یک برهه‌ی خاص زمانی از چه روشی استفاده شود، بر عهده‌ی مجموعه‌ی سازمان حفظ نباتات و مدیریت آن است و به دلیل این که جمعیت ملخ‌ها در حد انفجار و بحران است، ما ناچار -تشخیص فعلی ما- به استفاده از روش‌های شیمیایی کنترل آفت هستیم اما در کنار آن برای ادامه‌ی سال‌های آینده- اگر احیاناً جمعیت به حالت تعادل رسید- می‌توانیم از روش‌های دیگر هم استفاده کنیم. زمانی که جمعیت کم باشد، پرندگان به راحتی از پوره‌ها و ملخ‌های بالدار تغذیه می‌کنند که این یک روش کنترل طبیعی است.»
مدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی بوشهر اظهار می‌کند: «از سالیان دور، انواع ملخ‌های بومی و حشرات دیگر که بسیاری از آنها بخش مهمی از اکوسیستم بوده و به تعادل طبیعی آن کمک می‌کنند، در عرصه‌های منابع طبیعی و کشاورزی در حالت تعادل دیده می‌شوند و این جای خوشحالی دارد؛ چرا که ما یک محیط‌زیست ایمن و سالم داریم که انواع گونه‌های ملخ و دیگر حشرات در آن بوده و به حالت تعادل در آمده‌اند. در مورد ملخ صحرایی نیز که خوی مهاجری و طغیانگری دارد، فعلاً تنها گزینه‌ی موجود(چون باید در زمان کوتاه کنترل شود و روش‌های جایگزین پاسخگو نیستند)، استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی است که در کنار آن رعایت دوز مصرف، استفاده از دستگاه‌های مناسب، زمان مناسب و تجربه‌ی تیم عملیاتی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.»
آخرین وضعیت ملخ در استان بوشهر
مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر در خصوص وضعیت کنونی ملخ به ایسنا می‌گوید: «در حال حاضر در شهرستان‌های دشتستان، تنگستان، دشتی و دیر که کانون‌های اصلی ریزش ملخ بودند، وضعیت مطلوب و کنترل شده است.»
وی ادامه می‌دهد: «در شهرستان دشتی، در دو تاریخ ریزش ملخ داشتیم؛ ابتدا اوایل اسفند و سپس در17 فروردین که ریزش اول(آخر بهمن و اوایل اسفند) تقریباً کنترل شده و ما اکنون در منطقه‌ی دشت پلنگ- هم‌مرز با استان فارس و شهرستان فراشبند- در حال مبارزه با ریزشی هستیم که در تاریخ 17 فروردین اتفاق افتاد. در شهرستان دیر نیز می‌شود گفت در مرحله‌ی آخر کنترل هستیم.»
به گزارش ایسنا، سبحانی می‌افزاید: «به دلیل شرایط مساعد کشور ما از نظر پوشش گیاهی و بادهای غالب و همچنین شرایط فعلی ملخ در شبه جزیره‌ی عربستان، پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که در نیمه‌ی دوم اردیبهشت ماه بار دیگر با ریزش ملخ مواجه شویم.»
این مسئول تصریح می‌کند: «ما این آمادگی را داریم که در صورت ورود ملخ‌ها به هر کدام از مناطق، چه ساحلی و چه غیرساحلی، با همین امکانات موجود و امکاناتی که تدارک دیده‌ایم، عملیات مبارزه را شروع کرده و در صورت وارد شدن دسته‌جات جدید، حداقل تا اواسط تیر ماه درگیر کنترل خواهیم بود.»
