صنعت نشر در انتظار کاهش نرخ کاغذ

تامین کاغذ جزو آن دسته مسائلی است که در چند سال اخیر مشکلات فراوانی را برای اهالی مطبوعات و صنعت نشر ایجاد کرده است. بسیاری از مطبوعات و صاحبان نشر در این سال‌ها تنها با تکیه بر ارز ترجیحی کاغذ به فعالیت خود ادامه داده‌اند اما این شرایط چندان پایدار نبود و در سال ۱۴۰۰ اوضاع به هیچ وجه مناسب حال اهالی مطبوعات و صاحبان نشر نیست.

بسیاری از دست‌اندرکاران این حوزه درباره احتمال تعطیل شدن جراید به‌دلیل افزایش نرخ کاغذ هشدار می‌دهند و بقا را منوط به تعدیل نرخ و تامین کاغذ می‌دانند. در حوزه نشر نیز اوضاع چندان بهتر نیست و آمار نشر کتاب گواه این مسئله است. اما در این اوضاع نفس‌گیر کاغذ، کشف بیش از ۲ هزار تن کاغذ احتکار شده و احتمال کاهش نرخ کاغذ در هفته‌های آینده، خبری بود که می‌توانست فعالان این حوزه را کمی برای ادامه فعالیت دلگرم کند.

به همین بهانه در این شماره روزنامه صمت موضوع کاغذ و مشکلات مربوط به آن را در گفت‌وگو با فعالان و دست‌اندرکاران این حوزه مورد بررسی قرار دادیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید. با ما در این گزارش همراه باشید:

در حالی که این روزها خبرهای فراوانی درباره وضعیت بحرانی نرخ کاغذ از گوشه و کنار کشور به گوش می‌رسد، هفته گذشته، خبری روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت که می‌تواند مقدمه‌ای بر کاهش نرخ کاغذ در بازار باشد.

حامد سهرابی، مدیرکل حقوقی و مالکیت فکری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هفته گذشته از توقیف ۲ هزار و ۲۰۰ تن کاغذ وارداتی احتکار شده با ارز دولتی خبر داد و گفت: با گشودن این انبارها بیش از ۲ هزار تن کاغذ با دیدبانی معاونت فرهنگی و پیگیری‌های دفتر حقوقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همکاری مرجع قضایی، وارد بازار نشر خواهد شد.

سهرابی در این باره تاکید کرد: شکایت معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد از شرکت‌هایی که برای واردات کاغذ ارز دولتی دریافت کرده اما نسبت به توزیع و واردات آن اقدام نمی‌کردند، به نتیجه رسید و کاغذ احتکار شده در اختیار وزارت فرهنگ قرار گرفت. این شرکت‌ها اکنون با دستور بازپرس و پلیس اقتصادی مکلف به باز کردن انبارها و نیز تحویل کاغذها به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شده‌اند.

وی گفت: با حکم بازپرسی و دستور قضایی شعبه ۱۲، شرکت وارد‌کننده حواله‌های ۲ هزار و ۲۰۰ تن کاغذ را به دادگاه ارائه داد و به دستور قضایی، انبارها توقیف و کاغذها تحویل وزارت فرهنگ و ارشاد شده و به‌زودی وارد بازار کاغذ خواهد شد. ۲ هزار و ۲۰۰ تن کاغذ حجم بسیار زیادی است و بخشی از کاغذها اکنون در انبار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نگهداری می‌شود و بخش دیگر در روزهای آینده تخلیه خواهد شد که امیدواریم بتوانیم با توزیع آن در قیمت‌ها تاثیر بگذاریم.

مدیرکل حقوقی و مالکیت فکری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه عنوان کرد: فشاری که به صنعت نشر وارد شده و از سوی دیگر افزایش نرخ کاغذ که موجب شد ناشران نتوانند کتاب‌های خود را منتشر کنند، باید در فرآیند رسیدگی مورد توجه قرار گیرد و در مسئله ایفا نشدن تعهد، باید این نکته نیز در نظر گرفته و ضرر و زیان ناشران دیده شود.

بنا بر گزارش ایرنا، در نیمه سال ۱۳۹۸ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، از شرکت‌های خصوصی وارد‌کننده کاغذ خواست تا در ازای ودیعه و تضمین بانکی با دریافت ارز دولتی، کاغذ وارد کنند و کارگروه کاغذ همان سال در معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل شد. بنا بر تصمیمات این کارگروه، فراخوانی منتشر و به شرکت‌ها اعلام شد کسانی که علاقه دارند ارز دولتی دریافت و کاغذ وارد کنند، رزومه و گردش کارشان را به وزارت ارشاد ارسال کنند.

در ادامه این روند از شرکت‌های دریافت‌کننده ارز دو شرکت در واردات کاغذ تخلف انجام دادند؛ به‌این صورت که یکی ارز را دریافت و کاغذ را وارد کرده اما متاسفانه آن را در کشور توزیع نکرده و دومی نیز اصلا کاغذی وارد نکرده است. باتوجه به مشکلات ایجاد شده در حوزه تامین کاغذ، در نیمه اسفند ۱۳۹۹ نخستین زمزمه‌های کمبود کاغذ میان ناشران به گوش رسید و در ادامه افزایش قابل‌توجه نرخ کتاب در سال ۱۴۰۰، ناموفق بودن اقدام ناشران در تهیه کاغذ برای انتشار آثار جدید، کم‌کم کمبود کاغذ به نبود آن تبدیل شد.

به‌دنبال درمان ریشه‌ای باشیم

بیژن بهادری، نایب‌رئیس اتحادیه لیتوگرافان تهران و عضو هیات مدیره تعاونی لیتوگرافان ایران درباره مشکلات کاغذ در صنعت چاپ و نشر کشور در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: تا امروز صنعت تولید کاغذ در کشور رشد نکرده، در حالی که این صنعت سابقه زیادی دارد و شاید اگر تا امروز استفاده از کاغذ تولید داخل اجباری می‌شد، بسیاری از مشکلات در این زمینه را پشت سر گذاشته بودیم. این دقیقا مشابه کاری است که کشور هند با صنعت چاپ کرد و باعث شد امروز نه‌تنها کاغذ مورد نیاز خود را تولید کند، بلکه یکی از صادرکنندگان بزرگ این کالا در جهان باشد.

وی تصریح کرد: امروز روزنامه‌های معتبر دنیا با تیراژهای میلیونی وارد بازار می‌شوند، در حالی که تیراژ کل روزنامه‌های ما براساس گزارش‌ سال‌های قبل به ۲ میلیون نسخه نمی‌رسد. حساب کنید اگر تیراژ روزنامه‌ها، نشریات و کتاب در ایران، با ارقام جهانی برابری می‌کرد، این بحران به چه شکلی رخ می‌داد؟

نایب‌رئیس اتحادیه لیتوگرافان تهران در ادامه درباره لزوم کاهش نرخ کاغذ در کشور خاطرنشان کرد: اگر خواهان ماندگاری صنعت چاپ و نشر چه در حوزه کتاب و چه در حوزه مطبوعات هستیم، باید کاغذ به‌عنوان نهاده اصلی این صنعت با نرخ مناسب در اختیار فعالان صنعت چاپ و نشر قرار دهد. همچنین باید نظارت‌های لازم در بخش‌های مختلف واردات، توزیع و مصرف این کالا وجود داشته باشد. بهادری درباره خبر کشف انبار بزرگ احتکار کاغذ در روزهای گذشته و تاثیر آن بر بازار کاغذ کشور نیز تصریح کرد: در اخبار منتشر شده نوع کاغذهای مکشوفه به‌درستی مشخص نیست.

در واقع باید دید چه میزان از این کاغذها کاغذ تحریر بوده و چه حجمی کاغذ مطبوعات که بر اساس آن بتوان درباره میزان تاثیرگذاری ورود این کاغذها به بازار اظهارنظر کرد. در هر حال اگر توزیع این کاغذها -از هر نوع که باشد- به‌طور عادلانه صورت گیرد، باتوجه به حجم بالای آن قطعا می‌تواند منجر به کاهش نرخ کاغذ در حوزه‌های مربوط شود.

وی درباره تخلفات انجام‌شده در حوزه کاغذ در سال‌های گذشته نیز تاکید کرد: در زمینه کاغذ با مشکلات فراوانی روبه‌رو بودیم که یکی از مهم‌ترین آنها فروش کاغذهای دولتی به نرخ آزاد بود؛ یعنی برخی از کسانی که ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات کاغذ دریافت کرده بودند قسمت محدودی از این کاغذ را با نرخ مصوب به مصرف‌کنندگان و ناشران واگذار می‌کردند تا به این صورت مشکلات مربوط به مالیات برطرف شود و باقی کاغذها را به‌صورت آزاد در بازار توزیع می‌کردند. پیگیری‌های متعدد اتحادیه‌های مختلف نیز به‌دلیل مستمر نبودن به سرانجام مشخصی نمی‌رسید که البته بحث‌های مافیایی پیرامون این موضوع نیز مزید بر علت بود.

این عضو هیات مدیره تعاونی لیتوگرافان ایران عنوان کرد: دولت جدید به این موضوع ورود کرده و پیگیر بحث کاغذهای وارداتی با ارز دولتی است که امیدواریم این پیگیری‌ها به‌صورت جامع و مستمر ادامه پیدا کند. اگر این پیگیری‌ها دامنه‌دار و مستمر نباشد نمی‌توان انتظار داشت به سرانجام مطلوبی برسد. به‌علاوه اینکه باید کارهای زیربنایی زیادی انجام شود تا شاهد کاهش و تعدیل نرخ دائمی کاغذ در کشور باشیم. یکی از نکاتی که می‌توان درباره نابسامانی‌های بازار کاغذ در ‌کشور به آن اشاره کرد نبود آمار و اطلاعات دقیق درباره میزان مصرف، میزان تولید، واردات و توزیع این کالا در کشور است.

نظارت دولت باید بیشتر باشد

شهاب قاسمی‌پناه، مدیرعامل چاپ رواق نیز در گفت‌وگو با صمت درباره تاثیر کشف کاغذهای احتکارشده بر بازار کاغذ عنوان کرد: ۲ هزار تن کاغذ گرچه حجم بالایی است، اما باتوجه به میزان نیاز کشور برای مدت طولانی نمی‌تواند تامین‌کننده نیاز کاغذ کشور باشد؛ ضمن اینکه هنوز مشخص نیست کاغذهای احتکار شده که درباره آنها سخن گفته می‌شود از چه نوع کاغذی هستند و در مطبوعات کاربرد دارند یا خیر.

قاسمی‌پناه افزود: با رشد بی‌رویه نرخ کاغذ، تامین نشدن آن ازسوی دولت و افزایش هزینه‌های جاری، رمقی برای اصحاب مطبوعات و چاپخانه‌ها برای ادامه فعالیت نمانده است. به‌نظر می‌رسد دولت و نهادهای ذی‌ربط باید به فکر چاره‌ای عاجل و در عین حال پایدار برای کنترل و تعدیل قیمت‌ها در این حوزه باشند.

وی درباره مشکلات مطبوعات و صنعت چاپ و نشر برای ادامه بقا تاکید کرد: در زمینه کاغذ فقط با مسئله احتکار و توزیع نشدن آن مواجه نیستیم. شنیده شده حتی کاغذی که برای چاپ در اختیار مطبوعات قرار می‌گیرد، برش خورده و برای مصرف در بسته‌بندی میوه راهی آن بازارها و به‌اصطلاح سفید چاپ می‌شود. این موضوع در بسیاری از موارد نشأت گرفته از نیاز مالی چاپخانه‌ها و مطبوعات است که ترجیح می‌دهند به‌جای مصرف این کاغذها آن را با نرخ آزاد روانه بازار کنند.

قاسمی‌پناه در پایان گفت: در کنار تامین به‌موقع و مناسب کاغذ برای جلوگیری از تخلفات سوداگران نیز باید تدابیری اندیشیده شود.

سخن پایانی…

نیمه اسفند ۱۳۹۹ نخستین زمزمه‌های کمبود کاغذ ازسوی ناشران به گوش رسید. مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز با تایید این مسئله، درصدد جست‌وجوی راه‌حلی برای برطرف کردن این مسئله برآمدند. بنا بر اعلام وزارت صنعت، معدن و تجارت، نیاز سالانه کشور به کاغذ چاپ و تحریر… به‌طور میانگین بیش از ۳۰۰ هزار تن است که پیش‌بینی می‌شود با ورود سریع این محموله کاغذ تحریر به بازار نشر، بهای کاغذ در روزهای آینده کاهش قابل‌توجهی را تجربه کند. البته این کاهش نرخ منوط به نحوه توزیع کاغذ در بازار خواهد بود، اما اینکه تا چه حد خواهد بود و تا چه زمانی می‌توان به آن دل بست همچنان جای سوال دارد.

جدا از مورد اخیر کشف کاغذهای احتکار شده و همین طور فارغ از بحث نوع کاغذهای مکشوفه باید به این نکته دقت داشته باشیم که وضعیت کاغذ چه در حوزه کتاب و چه در حوزه مطبوعات بحرانی است و مُسکن‌های مقطعی و موضعی مانند کشف یک محموله احتکار شده نمی‌تواند متضمن حیات پایدار رسانه‌های مکتوب در کشور باشد؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد دولت باید راهکارهای بهتری را برای کنترل و تعدیل نرخ این کالا در کشور به‌کار بندد.