علی‌اکبر تورانیان، مدیر انتشارات شهرآب معتقد است؛ ولنگاری فعلی در حوزه نشر که به شکل کتاب‌سازی و قاچاق کتاب خود را نشان داده، نتیجه اهمال‌های چند ساله در وزارت فرهنگ و ارشاد است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، آشفته‌بازار نشر کتاب در ایران همچون دریایی است که کرانه‌ای را نمی‌شود برایش متصور بود؛ از نایابی کاغذ و قیمت‌های عجیب و غریبی که برایش اعلام می‌کنند تا آثار عجیبی که مشخص نیست، چگونه از فیلتر نظارتی عبور و قدم به بازار گذاشته است. در این میان اما وضعیت توزیع و فروش به عنوان حلقه آخر ارتباط با مخاطب دراماتیک‌تر از سایر بخش‌هاست.
هزینه‌های نگهداری و اداره کتابفروشی‌ها سر به فلک گذاشته و در مقابل محصولی که قرار است آنها عرضه و مختصر سودی بابتش به دست بیاورند، در سر هر کوی و بازاری به شکلی عجیب می‌توان یافت، با تخفیف‌های آنچنانی و محتوایی که مشخص نیست با چه استانداردی و تحت لوای برند کدام مؤسسه نشر قدم به خانه‌های مخاطبان می‌گذارد.
در این میان کتابسازیها و قاچاق کتاب بلای جان ناشران شده و صاحبان این بازار که گاهی زیرزمینی و با عنوان قاچاق کتاب و گاهی با مجوزهای رسمی از وزارت ارشاد تحت عنوان کتاب‌سازی فعالیت می‌کنند، هر روز بیشتر پای خود را بر ضربان ناشران می‌فشارند تا اندک نفس باقیمانده را نیز در گلوی نشر خاموش کنند و خود یکه‌تاز این بازار باشند.
اما چگونه می‌توان با کتاب‌سازی برخورد کرد، اینکه ماجرا را رها کرده و از مخاطب انتظار داشته باشیم که کتاب را نخرد و نخواند و یا از نهادهلای مختلف انتظار داشته باشیم که جلوی عرضه آن را بگیرد؟ صحیح است یا اینکه در بدو پیدایش و شکل‌گیری مقابل آن بایستیم؟ اینکه ناشران تازه‌کار در شهرهای مشهد، قم، کرج و تهران بیشترین فعالیت را در زمره کتاب‌سازی دارند، نشان می‌دهد که تسهیل در صدور پروانه نشر و عدم نظارت بر فعالیت‌ها و نبود قانون حمایتی مشخص از ناشران موجب گل‌آلود شدن فضای نشر شده است.علی‌اکبر تورانیان مدیر انتشارات شهرآب در این زمینه معتقد است که وضعیت چیزی شبیه فاجعه است و اگر به همین منوال پیش رویم چیزی از نشر باقی نخواهد ماند. وی اهمال وزارت ارشاد در برخورد را عامل جدی بر بروز چنین پدیده‌ای می‌داند. مشروح گفت‌وگوی تسنیم با علی‌اکبر تورانیان به شرح ذیل است:
* تسنیم: امروز آشفته بازار نشر بر کسی پوشیده نیست، کتاب‌سازی قاچاق کتاب و وضعیت بحرانی کاغذ موجی از تلاطم را برای این صنعت و صاحبان آن پدید آورده است، آیا کتاب‌سازی و قاچاق کتاب به مانند سابق است یا از بار آن کاسته شده است؟
ما در یک وضعیت فاجعه‌آمیزی قرار داریم، در حوزه نشر بزرگترین مخاطره فعلی امنیت شغلی ناشر است، وضعیت در حال حاضر چیزی شبیه به فاجعه است، هیچ امنیتی وجود ندارد، امنیت رکن مهم و اساسی برای ادامه کار است.
وقتی یک ناشر اثری را که سالها برای آن زحمت کشیده، منتشر می‌کند، هزینه می‌کند، ماحصل چند سال زحمتش به یغما می‌رود، هیچ کسی جلودار این جریان نیست، مقابله جدی با این جریان نشده است، متاسفانه وضعیت به شکل افسار گسیخته‌ای در آمده و عملاً انگیزه از ناشران گرفته شده است، کسی حاضر نیست به راحتی سرمایه‌گذاری کرده و کتابی را منتشر کند، ناشر نه صاحب شمارگان کتابش است، نه مالکیت اثر را دارد. چون عملاً با قاچاق کتاب، کتابی که قبلا 5 هزار نسخه از آن چاپ می‌شد، به زحمت به 100 نسخه رسیده است، این زنگ خطری بزرگ برای صنعت نشر است، ناشر در وضعیت فعلی هم عمرش به بطالت گذشته و هم سرمایه‌اش از دست رفته است. از سوی دیگر تولید در وضعیت فعلی به خاطر شمارگان اندک جوابگوی حیات ناشر نیست.
عمده ناشران در وضعیت فعلای بریده‌اند و عمدتا حاضر به کارهای بدیع و جدید و ایجاد خلاقیت نیستند، یکی از ناشران اثری را منتشر کرده است، که نگارش و انتشار آن ده سال طول کشیده است، نتیجه تحقیق این مولف با شمارگان 100 نسخه منتشر شده است، آن هم برای یک کشور 80 میلیونی با زیربنای انقلاب اسلامی و تمدن اسلامی. ما اکنون به نقطه‌ای رسیدیم که خریداری برای کتاب نیست. مولفان از شمارگان واقعی حق التالیف و حق‌الترجمه نمی‌گیرند، از 100 نسخه چه چیزی عاید نویسنده می‌شود؟ نویسنده نیز وقتی می‌بیند عایدی ندارد، قلمش را زمین می‌گذارد.خلاء‌هایی از زمین گذاشتن این قلم‌ها به وجود می‌آید، چند سال دیگر مشخص می‌شود.
مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد به عنوان متولی حوزه فرهنگ باید اراده جدی در این کار داشته باشند، متاسفانه قبلا این اراده وجود نداشت.من بارها اعتراض و انتقاد خود نسبت به قاچاق کتاب و کتاب‌سازی را مطرح کرده‌ام، مبارزه با قاچاق کتاب اراده‌ای جدی می‌خواهد، اگر وزرات ارشاد به عنوان متولی فرهنگ پیش قدم باشد و به طور جدی وارد عمل شود، به موازات آن قوه قضائیه و نیروی انتظامی نیز ورود کنند و تناسب جرم و مجازات وجود داشته باشد، این مشکل حل خواهد شد.
امروز کسانیکه به طور علنی دزدی آشکار انجام می‌دهند و آثار ناشران را به یغما می‌برند، اگر دستگیر شوند، با پرداخت جریمه مختصر آزاد می‌شوند، در مواردی متهم با پرداخت 300 میلیون خسارت آزاد شده و از فردا دوباره کار خود را شروع کرده است، این نشان می‌دهد که مجازات‌ها در قبال سودی که قاچاقچیان کتاب می‌برند، بسیار ناچیز است.
در حوزه سینما نیز چند سال پیش وضعیت به همین منوال بود، فیلم‌ها قبل از اکران بیرون می‌آمد و در قالب دی‌وی دی و سی‌دی فروخته می‌شد، دیگر تهیه‌کنندگان حاضر به سرمایه‌گذاری نبودند، تا اینکه نیروی انتظامی و قوه قضاییه با کمک وزارت ارشاد بساط این ماجرا را جمع کردند. اما در حوزه کتاب ما متاسفانه شاهد این جدیت نیستیم.
ولنگاری در عرصه کتاب‌سازی نتیجه شل گرفتن وزارت ارشاد است
* تسنیم: بازار دستفروشان خیابان انقلاب به نظر می‌رسد، شبکه توزیع کتاب‌های قاچاق است. برخوردی هم با آنها نمی‌شود.
بله، یکی از موضوعاتی که به این جریان دامن می‌زند و رونق به بازار قاچاق کتاب می‌آورد، دستفروشان خیابانی است. یک ناشر با رعایت تمام ضوابط و اصول نشر یک کتاب را منتشر و برای توزیع آن مجوز می‌گیرد، ممکن است ماه‌ها در نوبت صدور مجوز بماند و بعد از انتشار می‌بیند که کتابش را کپی‌کرده و در بساط دستفروشان خیابان انقلاب می‌فروشند.در واقع وزارت ارشاد عملا برای یک ناشری که خود را متعهد به قوانین نشر می‌داند، هیچ امنیتی قائل نمی‌شود.ولنگاری در عرصه کتاب‌سازی نتیجه شل گرفتن وزارت ارشاد است.
یکی از مطالبات مهم ناشران از دولت در حوزه نشر پاکسازی پیاده‌روهای خیابان انقلاب از دستفروشان کتاب‌های قاچاق و کتاب‌سازی‌هاست، وزارت ارشاد باید به عنوان متولی فرهنگ از سیستم قضایی بخواهد که وارد مقابله جدی با این موضوع شود.
* تسنیم: آقای تورانیان همان‌طور که خودتان در جریان هستید، برخورد قضایی با دستفروشان و منتشرکنندگان کتاب‌های قاچاق بارها انجام شده اما این برخوردها منتج به نتیجه مناسب نشده است، معمولا متهمان پس از آزادی دوباره کار خود را ادامه می‌دهند.
بله، نکته کلیدی کار تناسب نداشتن جرم با عمل انجام شده است، کار به جایی رسیده که سود ناشی از قاچاق کتاب به اندازه‌ای است که طرف وثیقه‌های چند صد میلیونی و جریمه‌های میلیونی می‌پردازد و دوباره به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
* تسنیم: نخستین راهکار شما برای مقابله با قاچاق کتاب برخود قضایی بود، راهکار دیگری نیز برای برخورد با قاچاق کتاب می‌توان اندیشید؟
بله، نکته دوم من این است که از آنجاییکه قاچاق کتاب در واحدهای چاپ دیجیتال انجام می‌شود، این واحدها باید صاحب پروانه کسب بشوند، باید نظارتی روی آنها باشد، کتاب‌های قاچاق معمولاً در چندین نوبت و هر نوبت با شمارگان محدود چاپ می‌شوند، در سراسر کشور این قضیه پراکنده است. در کردستان در شیراز در اصفهان و … عمدتاً همه با چاپ دیجیتال انجام می‌شود چرا که در چاپ افست هزینه برای کسی که قاچاق کتاب می‌کند، مقرون به صرفه نیست، مگر اینکه در شمارگان بالا باشد. با پروانه‌دار کردن واحدهای چاپ دیجیتال می‌توان نظارت‌ها را بیشتر کرد. وضعیت فعلی به گونه‌ای است که این افراد می‌توانند دلار و اسکناس هم چاپ کنند.چون نظارتی وجود ندارد.قاچاق کتاب , کتاب ,
* تسنیم: به کتابسازیها اشاره کردید، یکی از تفاوت‌های کتاب‌سازی با قاچاق کتاب در این است که ناشر مجوزدار آن را منتشر می‌کند و به نظر می‌رسد که ساز و کار بهتری برای نظارت در این زمینه وجود دارد.
بله در بحث کتابسازیها پرفروش‌های ناشران کپی می‌شود با اسامی مترجمان جعلی که وجود خارجی ندارند، اما نباید فراموش کرد که قاچاق کتاب و کتاب‌سازی هر دو جرم محسوب می‌شوند، چه با مجوزوزارت ارشاد چه بدون مجوز.
در بساط دستفروشان که همدتا هم کتاب‌های ممنوعه در آن به چشم می‌خورد، کتاب‌‌هایی با شکل و شمایل نسخه اول چاپ شده است که قیکمت رد صفحه شناسنامه ان 25 ریال خورده است، این کتاب‌ها را به عنوان نسخه اصل به قیمت 150 هزار تومان می‌فروشند، شخصی که با کار نشر آشنا باشد می‌داند که این کتاب چاپ دیجیتال شده است، و مربوط به 40 سال پیش نیست. اما مخاطب زود گول می‌خورد.
هم قاچاق کتاب و هم کتاب‌سازی مصداق بارز فساد در نشر است، تنها شکل‌هایشان با هم فرق می‌کند. دزدی دزدی است.
عدم نظارت و عدم برخورد با این دو پدیده شوم نشر موجب شده است تا یک کتابفروش روزانه به زحمت 400 هزار تومان دخل بزند و در مقابل بساطی مقابلش روزانه بالای 5 میلیون تومان کسب درآمد کند.
* تسنیم:گویا انجمن ناشران کتاب‌های دانشگاهی انتقاداتی را نیز به فضای دانشگاه‌ها داشته است، در این‌باره بفرمایید؟
بحث مهمتری که ما داریم بحث دانشگاه‌هاست، متاسفانه تکثیر غیرقانونی کتاب در دانشگاه‌ها به وفور انجام می‌شود، در واحد تکثیر دانشگاه‌ها کتاب‌های ناشران یا به طور کامل یا بخش بخش تکثیر می‌شود، بدون اینکه توجهی به حقوق مولف و ناشر شود.
ما بارها با رؤسای دانشگاه‌ها، معاونت‌ها و… مکاتبه کرده و پیامدهای این عمل غیراخلاقی را متذکر شدیم. وقتی در دانشگاه‌های ما این اتفاق می‌افتد، چه توقعی از خارج از دانشگاه داریم؟ بارها پیش آمده که استاد کتاب را به دانشجویان می‌دهد تا تکثیر کنند، بعد از چند سال دانشجو متوجه می‌شود که حق‌الناس را ضایع کرده و از ما حلالیت می‌خواهد. حتی برخی اساتید پی‌دی اف کتاب‌ها را برای تکثیر در اختیار دانشجویان قرار می‌دهند. این روند باید اصلاح شود.
* تسنیم: یکی از دلایلی که موجب شد تکثیر غیرقانونی از حوزه سینما رخت بربندند، فرهنگ‌سازی برای استفاده درست بود، در زمینه کتاب ما با فقدان فرهنگ‌سازی مواجه هستیم در این زمینه چه باید کرد؟
درست است، در این زمینه رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما بسایر منفعل عمل کرده‌اند، در حالیکه در حوزه‌های دیگر از جمله فوتبال برنامه‌های تخصصی با حضور کارشناسان چند روز هفته برگزار می‌شود و درباره آن بحث و تبادل نظر می‌کنند، اما درباره کتاب چه میزان نقد و بررسی انجام می‌شود؟ نه درسریال‌ها نه در اخبار و نه در برنامه‌های تخصصی ردی از کتاب وجود ندارد.باید شبکه‌ای برای کتاب داشته باشیم.
* تسنیم: حالا که در آستانه تصمیمات و تغییرات ساختاری در بدنه معاونت فرهنگی قرار گرفته‌ایم، به نظر شما مهمترین اولویت در حوزه کتاب چیست؟
رهبر انقلاب در بازدید از نمایشگاه کتاب تهران توصیه کردند که دولت شرایطی را فراهم کند که کاغذ ارزان قیمت و امکانات تولید کتاب با شرایط مناسب در اختیار ناشر قرار گیرد؛ ما الان مشکلات زیادی داریم اما کاغذ در اولویت نخست قرار دارد، در حالیکه کارخانه‌های کاغذ در کشور داریم من ناشر چشمم به واردات کاغذ است، در مقابل کارخانه‌های داخلی به دلیل فراهم نبودن شرایط به تولید لیوان و بشقاب کاغذی یا خمیر کاغذ روی آورده‌اند.قاچاق کتاب , کتاب ,
* تسنیم: توصیه‌ای برای مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارید؟
وزیر ارشاد باید کلام رهبری در حوزه کتاب را سرلوحه کار خود قرار دهد، اگر چنین باشد نشر نجات پیدا می‌کند. راه نجات کار نشر در همه حوزه‌ها توجه به مطالب و مطالبات رهبری است. هر چه غصه بخوریم برای کشور 80 میلیونی کتاب با شمارگان 100 نسخه کم است، در حوزه بین‌الملل نیز وضع خوبی نداریم، امروز در ترکیه شمارگان کتاب 150 هزار نسخه است، ما عالی‌ترین کتابمان 100 نسخه است.
