بعد از روی کار آمدن دولت رئیسی، سازوکار اختصاص کاغذهای یارانه‌ای به ناشران هم تغییر کرد. به طوری که گفته می‌شود وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی در توزیع کاغذ میان ناشران سلیقه‌ای عمل می‌کند.
سمیه تاج‌الدین: سال ۱۴۰۱ در حالی به پایان می‌رسد که نوسان بسیاری را در افزایش نرخ بسیاری از کالاها شاهد بوده‌ایم. کتاب نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. از آن‌جایی که کاغذ ارتباطی مستقیم با افزایش نرخ دلار دارد، این امر سبب شده است تا تولید و نشر کتاب نیز با افزایش قیمت روبه‌رو شود. خبرآنلاین به منظور بررسی ابعاد مختلف بازار کتاب و چگونگی توزیع کاغذهای یارانه‌ای و آزاد میان ناشران، گزارش زیر را تهیه کرده است.
مردمی که کتاب می‌خرند ایثار می‌کنند
محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث با اشاره به این که ناشران هر سال سهمیه‌ای ارزی داشتند که دولت به کاغذ اختصاص می‌داد و زیر نظر وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی در اختیار ناشر قرار می‌گرفت، گفت: «پیش از این طبق ضوابط وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی و زیر نظر اتحادیه ناشران کتاب، به ناشران کاغذ تعلق می‌گرفت اما از حدود یک‌سال‌ونیم پیش یعنی بعد از این که دولت تغییر کرد، قوانین قبل کنار گذاشته شد. وزارت ارشاد تخصیص کاغذ به ناشران را دست گرفته و سلیقه‌ای به هر کسی که می‌خواهد کاغذ می‌دهد. نماینده اتحادیه هم حضور ندارد. لیستی دارند که در آن به بسیاری از ناشران پرکار و شناخته‌شده که بار نشر به عهده آن‌هاست، کاغذی تعلق نمی‌گیرد. به طور مثال نشر چشمه، ثالث، ققنوس. پگاه و… کاغذ یارانه‌ای دریافت نمی‌کنند.»
جعفریه با بیان این که شعار دولت رئیسی شفافیت بوده اما متأسفانه کاملا سلیقه‌ای است، تصریح کرد: «طبعا ناشران حرفه‌ای از بازار آزاد کاغذ تهیه می‌کنند و کار خود را ادامه می‌دهند. کاغذ وابستگی کامل به قیمت دلار دارد. با وجودی که بسیاری از کالاها رشد کرده و قیمت بسیاری از کالاها صددرصد گران‌تر شده است اما قیمت کتاب به میزان سایر کالاها رشد نداشته است.»
مدیر نشر ثالث با بیان این که زمانی که اتحادیه ناشران کاغذ توزیع می‌کرد، قیمت بازار آزاد کاغذ طی دو سال روی مبلغ ۵۵۰ هزار تومان ثابت بود، افزود: «قیمت کنونی هر بند کاغذ ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان شده است. در نتیجه قیمت کاغذ نسبت به سال ۹۹ حدود ۳ برابر و نسبت به سال ۱۴۰۰ دو برابر شده است.»
جعفریه با بیان اینکه خرید کتاب اولویت مردم نیست، افزود: «مردمی که در چنین شرایطی کتاب می‌خرند، ایثار می‌کنند. آنها از هزینه‌های زندگی کم می‌کنند و کتاب می‌خرند که ارزش بسیاری دارد.»
او در ادامه کتاب‌های نصف قیمت در گوشه و کنار خیابان را به شارلاتانیسم نشر تعبیر کرد و گفت: «وظیفه اصلی وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی بررسی و رسیدگی به این وضعیت است. یکسری ناشرنما هستند که کتاب‌های پرفروش ناشران را بازنویسی کرده و جای فعل و فاعل را جابه‌جا و چاپ می‌کنند. وزارت ارشاد هم به این ناشران مجوز می‌دهد.»
مدیر نشر ثالث به روند روبه‌رشد این پدیده اشاره کرد و گفت: «اینها کتاب‌های خود را در سطح شهر، میادین و شهرداری‌ها می‌فروشند. حتی در نمایشگاه کتاب شاهد حضور ۹۰ درصدی این ناشران خواهیم بود.»
مدیر انتشارات ثالث در پایان گفت: «زمانی که ترجمه‌ها روان نباشد و کیفیت کتاب خوب نباشد، مخاطب از کتاب زده می‌شود که متأسفانه نظارتی بر این امر وجود ندارد.»
عماد شاطریان، مدیر انتشارات بیدگل با تأکید بر این که نوسان قیمت بیشتر از افزایش قیمت نگران‌کننده است، گفت: «اگر ناشر بداند که با روند روبه‌رشدی مواجه است، تکلیف مشخصی دارد اما نوسان قیمت سبب بلاتکلیفی می‌شود. این امر آزاردهنده است که نمی‌توان برای آن برنامه‌ریزی کرد. اگر قیمت کتاب در چاپ اول بالا باشد و در چاپ دوم پایین، مشتری متوجه این نوسان نمی‌شود که افزایش قیمت به علت افزایش دلار بوده است.»
مدیر انتشارات بیدگل افزود: «قیمت یک بند کاغذ در اواخر دی‌ماه ۸۹۰ هزار تومان بود، پیش فاکتور آن در بهمن‌ماه ۱ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان و در پایان اسفند ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان. بر این مبنا سال آینده قدم زدن در مه است؛ زیرا تصویری از قیمت‌ها نداریم.»
او افزود: «قیمت کتاب افزایش داشته اما شاهد کاهش تعدادی کتاب بودیم. با کاغذی که هر بند آن ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است، هزینه‌های تولید کتاب حداقل ۱۰۰ درصد رشد داشته است. حتی صحافی برای فروردین سال آینده حداقل ۶۰ درصد افزایش نسبت به پارسال است.»
شاطریان با اشاره به اینکه امسال سازوکار کاغذ دولتی به شدت تغییر کرده است، گفت: «نداشتن برنامه‌ریزی و تعلق گرفتن کاغذ یارانه‌ای به ناشران خاص سبب شده تا ناشران با این معضل روبه‌رو شوند. چندین بار درخواست دادیم، اما کاغذی تعلق نگرفت. زیرا کاغذ دولتی به عده‌ای خاص داده می‌شود. پیش از این کاغذ یارانه‌ای را از اتحادیه می‌گرفتیم که به نشر کتاب کمک می‌کرد. امسال یک بند هم تعلق نگرفته است.»
او در ادامه به مرغوبیت کاغذهای بالکی سوئدی، روسی یا نروژی اشاره کرد و گفت: «دولت کاغذ بی‌کیفیت مازندران را می‌دهد که سنگین است و مرغوب نیست.»
شاطریان در پاسخ به این سؤال که قیمت کتاب‌هایی که با کاغذ دولتی تولید می‌شود چه تفاوتی با کتاب‌های تولیدی با کاغذ آزاد دارد، گفت: «ناشرانی که از کاغذ دولتی استفاده می‌کنند در قیمت‌گذاری با ناشرانی که با کاغذ آزاد کتاب تولید کرده‌اند هیچ تفاوتی قائل نمی‌شوند. این باعث می‌شود که سود آن ناشران بیشتر از سایرین باشد.»
مدیر انتشارات بیدگل همچنین افزود: «بعد از ۱۶ سال فعالیت در عرصه نشر کتاب، به تازگی متوجه شدم که اتحادیه ناشران زینک دولتی می‌دهد. زیرا اطلاع‌رسانی برای ناشران از سوی هیچ نهاد و به هیچ طریقی صورت نمی‌گیرد.»
او گفت: «پیشتر، کتاب‌ها قاچاق بودند که از ناشر کپی می‌کردند و می‌فروختند، بعد که سخت‌گیری شد، این افراد رفتند انتشارات ثبت کردند و ترجمه‌های پرفروش را کپی کرده و چاپ می‌کنند. به طور مثال دیجی‌کالا پرفروش‌ترین کتاب نشر چشمه را که «جز از کل» است با ترجمه‌های مختلف با تخفیف قرار می‌دهد. در حالی که فقط ترجمه نشر چشمه معتبر است.»
او در پاسخ به این سؤال که آیا شکایتی از سوی ناشران صورت گرفته یا نه، گفت: «بارها شکایت شده است، اما عزمی وجود ندارد؛ زیرا به لحاظ ساختاری این کار قانونی است، اما متأسفانه نمی‌شود اثبات کرد.»
هزینه تولید کتاب سه‌برابر شده است
شهرام شاه‌شهید، مدیر فروش انتشارات خورشید هم در همین مورد گفت: «قیمت هر بند کاغذ در ابتدای سال حدود ۵۸۰ تا ۶۰۰ هزار تومان بود که آخرین قیمت تا الان ۱ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان شده است. یعنی از ابتدای سال تاکنون تقریبا دو برابر شده است. البته سال قبل هم همینطور بود؛ یک بند کاغذ حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان بود که در انتهای سال به ۶۰۰ هزار تومان رسید.»
شاه‌شهید با بیان اینکه هزینه تولید کتاب (چاپ و نشر) از اول سال تا پایان سال سه برابر شده است که شامل مواردی چون قیمت کاغذ، چاپ، صحافی، ویرایش و سایر موارد مربوط به کتاب می‌شود، اظهار داشت: «وقتی قیمت کتاب در شش ماه یا یک‌سال سه برابر می‌شود، به همان نسبت توان خرید مردم هم کم می‌شود و فروش کتاب پایین می‌آید. اگر ابتدای سال قبل کتابی را با تیراژ ۵۰۰ جلد منتشر می‌کردیم می‌دانستیم که طی شش ماه تا یک‌سال فروش می‌روند. اما اگر الان ۵۰۰ جلد کتاب تولید کنیم، می‌دانیم که طی شش ماه یک سوم هم فروش نمی‌رود. فروش سی درصد شده است؛ یعنی هفتاد درصد کاهش فروش داشتیم. در واقع هم قیمت‌ها بالا رفته، هم فروش پایین آمده است.»
این مدیر فروش با اشاره به اینکه زینک و فیلم برای کتاب‌هایی استفاده می‌شود که تیراژ بالای ۵۰۰ یا ۶۰۰ داشته باشند، افزود: «چون تیراژ کتاب‌ها پایین آمده، بیشتر ناشران از چاپ دیجیتال استفاده می‌کنند؛ زیرا از نظر قیمت و تولید به صرفته‌تر هست. اما استفاده از زینک و فیلم در تیراژ بالا به صرفه‌تر هست.»
شاه‌شهید در پاسخ به وضعیت کتاب‌هایی که در گوشه و کنار خیابان با تخفیف بسیار به فروش می‌رسند، تصریح کرد: «این موضوع به قاچاق کتاب برمی‌گردد که بسیار گسترده است. این افراد کتاب‌های معروف و پرفروش ناشرهای مختلف را کپی می‌کنند، پرینت می‌گیرند، اسم مترجم و ناشر را عوض می‌کنند و به اسم خودشان می‌زنند. در واقع هیچ هزینه‌ای برای پیش تولید پرداخت نمی‌کنند. نه به مترجم پولی می‌دهند، نه طراحی جلد، نه ویرایش، نه نمونه‌خوانی، نه کپی‌رایت و…. فقط پول کاغذ و پرینت می‌دهند که تنها یک سوم یا یک چهارم ناشر اصلی هزینه می‌کنند. به همین خاطر پنجاه تا هفتاد درصد تخفیف می‌دهند که در مترو و … به فروش می‌رسد. این امر سبب می‌شود که ناشرهای اصلی نتوانند کتاب خود را بفروشند.»
مدیر فروش انتشارات خورشید با بیان اینکه وقتی کتابی با پنجاه درصد تخفیف در گوشه خیابان به فروش می‌رسد، کسی کتاب اصلی را نمی‌خرد، اظهار داشت: «بسیاری از مردم نمی‌توانند تشخیص دهند که کتاب اصلی ناشر است یا کپی و کتاب قاچاق.»
او با بیان این که این امر به کتاب‌های پرفروش ناشران آسیب می‌زند، یادآور شد: «طی جلساتی که برگزار شد، بیش از یک سال است، چند تیم بازرسی در حال بررسی این موضوع هستند که پرونده آن در دادگستری هست اما تاکنون سردسته باند پیدا نشده است. با وجودی که بیش از پنج، شش کانتینر کتاب قاچاق توقیف شده است؛ اما همچنان همه‌جا می‌فروشند. اینها حتی با شهرداری که نهادی دولتی است قرارداد می‌بندند و کتاب‌ها را در ایستگاه‌های مترو، بازار تره‌بار و برخی از فروشگاه‌ها به فروش می‌رسانند. تاکنون کسی نتوانسته جلوی‌شان را بگیرد و توقیف کنند. نه قوه قضاییه و نه اتحادیه ناشران. تاکنون اقدام تأثیرگذاری صورت نگرفته است.»
شاه‌شهید با تأکید بر این که سود ناشر از تولید یک کتاب ۲۰ تا ۲۵ درصد است و بیشتر نمی‌تواند، مگر این که کتابی باشد که سال‌ها مانده باشد و جایش را گرفته باشد با ۵۰ درصد تخفیف بفروشد، گفت: «کتاب‌های اصلی دارای دو مؤلفه است. یکی کیفیت چاپ با پرینت است. دیگری نام نویسنده و مترجم و اسم ناشر. به طور مثال انتشارات ققنوس کتاب «ملت عشق» را حدود ۹۰ بار چاپ کرده است. در حالی که طی بازرسی‌های به عمل آمده ۳۸ ترجمه مختلف از این کتاب در بازار وجود دارد که تنها ترجمه ققنوس معتبر است و بقیه کپی شده است. آنها اسم مترجم و ناشر را تغییر می‌دهند. نامهای ناشناخته را ثبت می‌کنند. در حالی بیشتر مردم به اسم کتاب توجه می‌کنند یا قیمت کتاب؛ کاری به ناشر و مترجم و کاغذ و نحوه چاپ ندارند. این کتاب‌ها بیشتر از نسخه‌ی اصلی به فروش می‌رسد.»
