ابرخشکسالی های قرون وسطایی باز می گردند
شماری از پژوهشگران دانشگاه کلمبیا گزارشی مبنی بر بازگشت ابر خشکسالی های قرون وسطایی منتشر کرده اند.
به گزارش زیست آنلاین، انتشار گزارشی درباره «احتمال بازگشت ابرخشکسالی های قرون وسطایی»، بر مبنای تحقیقی که شماری از پژوهشگران دانشگاه کلمبیا انجام داده اند در هفته گذشته بازتاب وسیعی در رسانه های جهان و از جمله رسانه های فارسی زبان داشت. اما جالب است که ابرخشکسالی قرون وسطایی مورد نظر پژوهشگران مذکور دلالت دارد بر خشکسالی قرن های نهم تا شانزدهم میلادی در جنوب غرب آمریکا، که آثار عمومی آن اصلا قابل مقایسه نیست با آنچه که تحت عنوان ابرخشکسالی قرون وسطایی در بر قدیم یعنی آسیا و اروپا می شناسیم.
در ابتدا اما بایسته است مرور کنیم آنچه را که در زبانزد اقلیم شناسان «ابرخشکسالی» نامیده می شود.آب و هوای یک منطقه برآیندی است از توالی دوره های خشکسالی و ترسالی.
آنچه که نرمال یا متوسط اقلیمی نامیده می شود از نظر بسامد وقوع اتفاقا چندان تفاوتی در شمار تعداد وقوع در یک بازه زمانی مشخص با سالهای خشکسالی یا ترسالی ندارد. به طور ساده اینطور است که خشکسالی-نرمال-ترسالی رخ می دهد و از نو دوباره همین روند. پس هم خشکسالی طبیعی است و هم ترسالی. اما خشکسالی طبیعی یعنی درصد مشخصی کاهش بارش نسبت به متوسط سالیانه. این درصد هر چه کمتر و مدت وقوع آن هر چه طولانی تر باشد خشکسالی شدیدتر می شود.
مثلا اینکه یک سال بارش چهل درصد کمتر از نرمال باشد خشکسالی رخ داده است. خشکسالی شدید یعنی اینکه هم درصد بارش کمتر باشد و هم دوره وقوع کم بارشی نه یک سال و بلکه بیشتر باشد. ابرخشکسالی زمانی رخ می دهد که سالهای طولانی و پیاپی مدام بارش کمتر از نرمال باشد.
در گزارش مذکور دانشمندان دانشگاه کلمبیا حد لازم برای نامیدن یک دوره طولانی بارش کمتر از نرمال به عنوان «ابرخشکسالی» را بیست سال مدام بارش کمتر از نرمال ذکر کرده اند. آنچه که قطعا به دگرگونی چشم انداز و قهقرای سرزمین منجر می شود. بر همین مبنا مرور می کنیم سه ابرخشکسالی مهم آسیا و اروپا در قرون وسطی را:
۱- خشکسالی حد فاصل ۵۹۰ تا ۶۴۷ میلادی. این خشکسالی جنوب غرب آسیا را درنوردید. در ایران این خشکسالی موجب سرنگونی امپراتوری ساسانیان و ورود اسلام به کشور شد. به واقع از سی سال پیش از برآمدن اسلام ایران داشته در تب و تاب یک ابرخشکسالی میسوخته است و همین می تواند عامل شکست ایرانیان شهرنشین در برابر عرب های صحراگرد باشد که بر خلاف ایرانیان طاقت تحمل چنان ابرخشکسالی را داشته و آن را به فرصت غلبه بر همسایگان تبدیل کرده اند.
۲- خشکسالی سیصد ساله ۹۰۰ تا ۱۲۰۰ میلادی. به واقع همین خشکسالی است که به عنوان نمونه تیپیک خشکسالی قرون وسطی نامیده می شود. این خشکسالی بیشتر اروپا و به خصوص نیمه غربی آن را در بر می گرفته و اثر آن بر ایران فقط وقوع شماری آنومالی های اقلیمی منجر به قحطی های دوره ای بوده است. اما به هر حال این بازه زمانی در ایران و خاورمیانه به عنوان دوره طولانی خشکسالی شناخته نمی شود.
۳- خشکسالی شدید آسیای میانه از ۱۲۰۰ میلادی تا ۱۳۰۰. این خشکسالی اگر چه در ایران رخ نداده اما یکی از نقاط عطف تاریخ ایران به شمار می رود: مغولها و دیگر اقوام صحراگرد آسیای میانه به خاطر فرار از این خشکسالی به جنوب و غرب هجوم بردند که البته بیشترین اثر ویرانگر را بر ایران داشت. آن شد که مغولها در ایران آمدند و سوختند و کشتند و بردند و رفتند.
پژوهش دانشگاه کلمبیا بیشتر از آن جهت مورد توجه قرار گرفته که بر امکان تشدید وقوع این نوع ابرخشکسالی ها تاکید داشته و در این باره هشدار می دهد.
واقعیت این است که اثر گرمایش جهانی بر خاورمیانه به گونه ای است که می شود فرض کرد هم اکنون ایران در مقطع آغازین یک ابرخشکسالی به سر می برد. در بیست سال گذشته غالبا بارش در ایران کمتر و برعکس متوسط دما بیشتر از نرمال بوده است. آنچه که باعث خشکیدگی گستره وسیعی از ایران شده است.
اثر این خشکسالی بلندمدت فقط اکولوژیک و اقتصادی نیست و جنبه های اجتماعی، روان شناختی و سیاسی آن اگر چه چندان مورد توجه و بررسی قرار نگرفته اما قابل انکار نیست. برای مثال می توان بررسی کرد که این وضعیت خاص اقلیمی چقدر در این نکته نقش داشته است که بر خلاف آنچه که سی یا بیست سال پیش گمان می رفته سپهر سیاست در ایران روز به روز رادیکالتر شده و به سمت افراطیگری پیش رفته است.
به گزارش انرژی امروز، به هر رو، آنچه که پژوهشگران دانشگاه کلمبیا گفته اند بیش از همه ما ایرانیان را باید نگران کند. خشکسالی های قرون وسطایی تلخ ترین خاطرات تاریخی ما هستند.
